Guzowata choroba skóry (LSD)

Guzowata choroba skóry bydła (Lumpy Skin Disease - LSD) - choroba zaliczana do kategorii chorób A+ D+ E. Zgodnie z prawem unijnym podlega obowiązkowi zwalczania na terytorium Polski oraz innych państw członkowskich UE.

Charakterystyka ogólna

Guzowata choroba skóry (Lumpy Skin Disease, LSD) to wirusowa, zakaźna choroba bydła i bawołów wodnych wywoływana przez wirusa z rodzaju Capripoxvirus (rodzina Poxviridae). LSD charakteryzuje się wysoką gorączką, uogólnionymi zmianami skórnymi w postaci guzków i obrzęków, osłabieniem oraz spadkiem mleczności. Choroba ma duże znaczenie gospodarcze i epizootiologiczne, a jej występowanie podlega obowiązkowi zgłaszania.

Gatunki podatne:

Przede wszystkim bydło - zarówno rasy mleczne, jak i mięsne. Zakażeniu mogą ulec także bawoły wodne, a sporadyczne przypadki odnotowano u dzikich przeżuwaczy. Zgodnie z informacjami WOAH, rasy o cienkiej skórze oraz krowy mleczne są szczególnie podatne na cięższy przebieg choroby.

Etiologia i epidemiologia

Czynnikiem etiologicznym jest wirus LSDV (Lumpy Skin Disease Virus), należący do rodzaju Capripoxvirus. Wirus ten antygenowo jest podobny do szczepów wywołujących ospę owiec i kóz, choć jest od nich odrębny genetycznie. Różnice w zasięgu geograficznym sugerują, że wirus LSDV atakuje głównie bydło i nie jest efektywnie przenoszony przez owce i kozy, ani nie zakaża ich w sposób znaczący.

 Do transmisji LSD może dochodzić poprzez:

• stawonogi pijące krew (np. komary, kleszcze, kuczmany),
• rzadziej, ale jest możliwa droga zakażenia przez bezpośredni kontakt z zakażonymi zwierzętami (ślina, wydzielina nosowa, strupy),
• zakażenie płodu przez matkę,
• zakażenie cieląt poprzez spożycie mleka lub kontakt ze zmianami skórnymi na strzykach,
• nasienie - krycie naturalne lub sztuczna inseminacja,
• pośrednio - za pośrednictwem skażonego sprzętu, narzędzi, paszy, odzieży, środków transportu.

Choroba występuje najczęściej w sezonie letnim i w porach wilgotnych, co związane jest z aktywnością wektorów. Dotychczas LSD wykazywał endemiczny charakter w krajach Afryki i Bliskiego Wschodu. Jednak w 2025 roku epizootia znacząco dotknęła terytorium Francji.

Objawy kliniczne

Okres inkubacji choroby może wynosić od 1 do 5 tygodni. Objawy mogą mieć przebieg od bezobjawowego, przez łagodny, aż po ciężki, w zależności od rasy zwierzęcia, jego wieku oraz odporności immunologicznej. Najczęściej występujące objawy:

• wysoka gorączka (często powyżej 40,5°C),
• liczne, twarde guzki skórne - szczególnie na głowie, szyi, wymieniu, narządach płciowych i w okolicy krocza,
• powiększone węzły chłonne,
• obrzęki skóry,
• spadek apetytu,
• niechęć do poruszania się,
• wyraźne zmniejszenie wydajności mlecznej,
• wyciek surowiczy lub ropny z nozdrzy i spojówek,
• zapalenie spojówek i rogówki,
• owrzodzenia błon śluzowych (m.in. jama ustna, krtań, tchawica, przełyk, trawieniec),
• poronienia u ciężarnych samic,
• zapalenie jąder mogące powodować spadek płodności u buhajów,
• możliwe wtórne zapalenia płuc, zapalenie gruczołu mlekowego,
• miejscowe martwice skóry, które po odpadnięciu pozostawiają głębokie ubytki,
• śmierć.

Diagnostyka

Na podstawie  objawów klinicznych wykonanie badań laboratoryjnych:

• metodą PCR - wykrycie materiału genetycznego wirusa w próbkach ze zmian skórnych, wymazów lub krwi,
• testy serologiczne - wykrywają obecność przeciwciał po kontakcie z wirusem.

Zapobieganie wystąpieniu choroby:

• zwalczanie stawonogów - środki owadobójcze, pułapki, siatki, opryski,
• izolacja zwierząt podejrzanych o chorobę, ograniczenie kontaktu między stadami,
• bioasekuracja - regularna dezynfekcja odzieży, sprzętu, pojazdów,
• niedopuszczanie do transportu zwierząt podejrzanych o chorobę,
• wprowadzanie do stada zwierząt ze znanego źródła, oznakowanych zgodnie z obowiązującymi przepisami w zakresie identyfikacji i rejestracji zwierząt oraz zaopatrzonych w wymaganą dokumentację (w przypadku przywozu zwierząt z innych państw, powinny być zaopatrzone w odpowiednie świadectwo zdrowia potwierdzające ich pochodzenie i status zdrowotny),
• stosowanie repelentów w celu ochrony zwierząt przed owadami rozpoznanymi jako wektory w transmisji choroby.

W przypadku podejrzenia choroby należy niezwłocznie poinformować właściwego Powiatowego Lekarza Weterynarii.

Działania w przypadku stwierdzenia ogniska choroby.

Wystąpienie LSD w gospodarstwie wiąże się z koniecznością podjęcia przez Inspekcję Weterynaryjną działań mających na celu:

• jak najszybszą likwidację ogniska i niezwłoczne zabicie zwierząt w sposób wykluczający rozprzestrzenianie się choroby,
• unieszkodliwienie zwłok zwierząt znajdujących się w gospodarstwie,
• ustalenie źródła choroby,
• ustalenie, czy nie doszło do przeniesienia choroby do innych zakładów utrzymujących zwierzęta wrażliwe,
• ustanowienie obszaru zapowietrzonego (o promieniu co najmniej 20 km wokół ogniska) i obszaru zagrożonego (o promieniu co najmniej 50 km wokół ogniska). Czas obowiązywania restrykcji w obszarach wynosi co najmniej 28 dni dla obszaru zapowietrzonego i 45 dni dla obszaru zagrożonego od zakończenia procedur związanych z czyszczeniem i dezynfekcją w ognisku choroby),
• zniszczenie lub obróbkę, w sposób zapewniający zniszczenie wirusa LSD, produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, paszy oraz przedmiotów, które mogły zostać skażone wirusem LSD,
• gospodarstwo, w którym stwierdzono chorobę, podlega oczyszczaniu i dezynfekcji przy użyciu odpowiednich preparatów biobójczych, które wykazują działanie unieszkodliwiające wirusa LSD.

Znaczenie zoonotyczne

LSD nie stanowi zagrożenia dla zdrowia ludzi. Praca ze zwierzętami chorymi oraz podejrzanymi o zakażenie oraz materiałem zakaźnym w laboratoriach wymaga jednak stosowania odpowiednich procedur bezpieczeństwa.

Podstawy prawne:

• Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt,
• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/429 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie przenośnych chorób zwierząt oraz zmieniające i uchylające niektóre akty w dziedzinie zdrowia zwierząt („Prawo o zdrowiu zwierząt”),
• Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2020/687 z dnia 17 grudnia 2019 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/429 w odniesieniu do przepisów dotyczących zapobiegania niektórym chorobom umieszczonym w wykazie oraz ich zwalczania,
• Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2018/1882 z dnia 3 grudnia 2018 r. w sprawie stosowania niektórych przepisów dotyczących zapobiegania chorobom oraz ich zwalczania do kategorii chorób umieszczonych w wykazie oraz ustanawiające wykaz gatunków i grup gatunków, z którymi wiąże się znaczne ryzyko rozprzestrzeniania się chorób umieszczonych w tym wykazie.